1. Dünya Savaşı (1914-1918)

1. Dünya Savaşı 1914-1918 yılları arasında gerçekleşmiştir. Savaşın sonunda 10 milyona yakın insan hayatını kaybetmiştir. Bu yazımızda savaşa dair detayları sizlerle paylaşacağız.

1. Dünya Savaşının Nedenleri

I. Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Devletinin Durumu

• Savaş, İkinci meşrutiyet dönemine denk gelmektedir. Yönetimde Meclis-i Mebusan etkinliği vardır.
• Trablusgarp ve Balkan Savaşlarından dolayı toprak kayıpları yaşanmıştı. Kapitülasyonlar ve Duyun-u Umumiye‘nin etkisiyle ekonomi dışa bağımlı hale gelmiştir.
• Halkın alım gücü kötüydü.
• Devlet siyasi yalnızlık içerisindeydi.
• Savaş öncesi boğazları kapattık ve genel bir seferberlik ilan edildi. Sonra da müttefik arayışına girildi.
• Savaş öncesinde ilk teklifi İtilaf Grubu’na yapıldı. Fakat bu gruptaki devletler Osmanlı Devletini kabul etmediler. Bunun nedeni;
  • Osmanlı Devleti’nin güçsüz olması
  • Rusya’nın tarihi emelleri
  • Osmanlıyı aralarında paylaşmak istemeleri
• Bunun üzerine Osmanlı devleri ikinci teklifi ittifak grubuna yaptı ve Almanya bu teklifi kabul etti. ( 2 Ağustos 1914-Almanya ile gizli antlaşma imzalanmıştır.)
• Almanya’nın Osmanlı’yı yanında istemesinin sebepleri;
  • Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumu ( Savaşın geniş alanlara yayılması)
  • Halifenin gücünden faydalanmak istemesi
  • İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısının kesilmek istenmesi
  • Rusya’ya yardım ulaştırılmasının engellenmek istenmesi
  • Osmanlı’yı hammadde ve Pazar kaynağı olarak görmesi
  • Berlin⤑ Bağdat demiryoluna işlerlik kazandırmak

Uyarı: Sorulardaki Osmanlı’nın askeri gücü, siyasi ve ekonomik gücü gibi ifadeler yanlıştır.

• Almaya’nın yanında savaşa girmemizin nedenleri:
  • Siyasi yalnızlıktan kurtulma isteği
  • Enver Paşa, Cemal Paşa, Talat Paşa gibi yönetimdeki İttihat’ı Terrakicilerin savaşı Almanya’nın kazanacağına inanmaları.
  • Ekonomik bağımsızlığını kazanmak
  • Kaybedilen toprakları geri almak
• Osmanlı Devleti’nin savaşa girişi ise İngiliz donanmasının önünden kaçan 2 Alman savaş gemisinin Goben(Yavuz), Breslav (Midilli) bize sığınması ve bu gemilerin Osmanlı bayrağıyla  Karadeniz’de Rus limanları olan Sivastopol ve Odesa’yı bombalaması üzerine savaşa gireceğiz. (14 Kasım 1914)
• Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesiyle;
  • Savaş geniş bir alana yayılacak
  • Süre uzayacak
  • Padişahımız “Cihan-ı Ekber” ilan edecek
  • İngiltere Kıbrıs’ı topraklarına kattığını açıklayacak
  • Kapitülasyonları da tek taraflı olarak kaldıracağız.

Not: Kapitülasyonların kaldırılmasına ilk tepkiyi Almanya gösterecektir. Bunun nedeni Osmanlı Devleti’ni hammadde kaynağı olarak görmesi ve bu kapitülasyonlardan kendisinin de yararlanıyor olmasıdır.

1. DÜNYA SAVAŞINDA OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞTIĞI CEPHELER

• İlk açılan cephemiz Kafkasya Cephesi’dir.
• Son açılan cephemiz Suriye-Filistin Cephesi’dir.
• İlk kapanan cephemiz Çanakkale Cephesi’dir.
• Tek zafer kazandığımız cephe Çanakkale Cephesi’dir.
• Yenilgi aldığımız halde tek toprak kazandığımız cephe Kafkasya Cephesi’dir.
• İdeolojik amaçla açtığımız cephe Kafkasya Cephesi’dir.
• Stratejik amaçla açtığımız cephe Kanal Cephesi’dir.
• En uzun süre savaştığımız cephe Irak Cephesi’dir.
• İstanbul’u tehdit eden tek cephe Çanakkale Cephesi’dir.

Not: Mustafa Kemal’in ilk görev yeri Çanakkale, 2. Görev yeri Kafkasya, 3. Görev yeri Suriye-Filistin’dir.

Kafkasya Cephesi

• İlk açılan cephedir.
• İlk taarruz cephesidir.
• Komutanı Enver Paşa’dır
• Yenilgi aldığımız halde toprak kazandığımız ilk ve tek cephedir.
• Çarlık Rusya’ya karşı açılan Sovyet Rusya’ya karşı Erzincan Ateşkesi “Brest Litowsky Antlaşması” ile  kapatılan cephedir.
• Açılmasının nedenleri;
• Almanya’nın Bakü petrol bölgesine sahip olmak istemesi
• Enver Paşa’nın turan ideali
• Kaybedilen toprakları geri almak (Elviye-i Selase (Kars-Ardahan-Batum))
• Önce taarruz sonra da savunma cephesine dönüşmüştür.
• İlk ciddi çarpışmalar Köprüköy’de gerçekleşmiştir.
• Enver paşa komutasındaki 150 000 askerin 90 000’i hava koşulları ve açlık gibi nedenlerden dolayı şehit düşmüştür.
• Ruslar, bu gelişme üzerine Erzurum-Erzincan-Muş-Bitlis-Van-Trabzon’u ele geçirecektir.
• İttifak grubuna en son katılan ve savaştan ilk çekilen Bulgaristan’dır.
• İttifak grubunda yer alan İtalya saf değiştirerek itilaf grubuna geçecektir.
• Savaştan ilk çekilen itilaf devleti ise Japonya’dır.
• ABD nin savaşa katılmasıyla savaş kısa sürede bitecektir.
• İtilaf Devletlerine en son katılan devlet Yunanistan’dır.
•  Brest Litowsky Antlaşması ile Rusya işgal etmiş olduğu toprakları bizlere geri verecek ve daha önce almış olduğu Kars-Ardahan-Batum’u bize geri verecektir.
• Bu cephede ermeni faaliyetlerine bağlı olarak Tehcir Yasası (Zorunlu Göç) çıkarılacaktır. Ermeniler Suriye ve Lübnan’a göç ettirileceklerdir.

Kanal Cephesi (Süveyş Cephesi)

• Bu cephenin açılmasında Osmanlı Devleti’nin amacı Mısırı almak, Almanya’nın ki ise İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmektir.
• İkinci taarruz cephesidir.
• Komutanı Cemal Paşa’dır.
• Mücadeleyi kaybedeceğiz.
• Bu cephenin devamı Suriye-Filistin’dir.

Çanakkale Cephesi (Aydınlar Savaşı)

• İlk savunma cephesidir.
• İlk kapanan cephedir.
• Tek zafer kazandığımız cephedir.
• İstanbul’u tehdit eden tek cephedir.
• Açılma nedenleri;
  • İstanbul’u ve Boğazları alıp, Osmanlı Devleti’ni saf dışı bırakmak
  • Rusya’ya yardım ulaştırmak
  • Savaşı kısa sürede bitirmek
  • Savaşa girmemiş Balkan Devletleri’ni yanında savaşa sokmak
  • İngiltere’nin sömürge yollarının güvenliğini sağlamak istemesi
  • Rusya’nın tahıl gücünden yararlanmak
• Önce deniz sonra da kara savaşlarını kazanacağız.
• 2 tane kahramanımız vardır;
  • 18 Mart kahramanı Cevat Çobanlı’dır.
  • Anafartalar kahramanı Mustafa Kemal Atatürk’tür.
• Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda ilk görev yeridir. 19. Tümen de görev almış Rütbesi Albaydır. Arıburnu‘nda ” Askerlerim ben size savaşmayı değil ölmeyi emrediyorum” demiştir.
• Sonuçları;
  • Rusya savaştan çekilecektir.
  • Savaşın süresi uzamıştır.
  • Mustafa Kemal ulusal mücadelenin lideri olacaktır.
  • 500 000 e yakın insan hayatını kaybetmiştir.
  • İngiltere ilk kez Amerika’ya savaşa gir teklifinde bulunmuştur.
  • Bu savaşta aydın ve yazarlarımızı kaybetmemiz, Cumhuriyet döneminde birçok alanda bizi olumsuz yönde etkileyecektir.

Not:  Kumkale, Beşike, Bolayır, Seddülbahir, Arıburnu, Kabatepe, Conkbayırı ve Anafartalar’da yapılan savaşlar Türk ordusunun başarısıyla sona erdi.

Irak Cephesi

• Savunma cephesidir.
• En uzun süre savaştığımız cephedir.
• Arap-İngiliz ittifakı ile savaşacağız.
• İngilizlerin bu cepheyi açma nedenleri;
  • Rusya’ya karadan yardım ulaştırmak
  • Abadan petrol bölgesine sahip olmak
  • Sömürge yollarının güvenliğini sağlamak
• Savaşın sonunda Musul hariç tüm Irak torakları kaybedilmiştir.

Suriye Cephesi

• Savunma cephesidir. Kanal cephesinin devamıdır.
• En son açılan cephedir.
• Mustafa Kemal’in son görev yeridir.
• Halep civarında düşman ilerleyişi durdurulmuştur.

Hicaz-Yemen Cephesi

• En son kapanan cephedir.
• Komutanı Fahrettin Paşa’dır.
• Arap-İngiliz ittifakı ile savaştık.
• Araplar Mc Mohan antlaşması ile İngilizlerle anlaşıp Osmalı’ya karşı isyan etmişlerdir.

Not: Arapların isyan etmesi ümmetçilik düşünce akımının yitirdiğinin kanıtıdır.

GİZLİ PAYLAŞIM ANTLAŞMALARI

1- İstanbul Antlaşması (1915)

• Boğazlar Antlaşması diye de geçer.
• İngiltere, Fransa ⤑ Rusya arasında olmuştur.
• Boğazların Rusyalara bırakılacağına dair bir antlaşmadır.

2- Londra Antlaşması (1915)

• İngiltere, Fransa, Rusya ⤑İtalya arasında olmuştur. 12 adanın yönetiminin İtalya’ya verileceğine dair bir antlaşmadır. (İtalya’nın I. Dünya Savaşında saf değiştirdiğinin resmi kanıtıdır.)

3- Sykes-Picot Antlaşması (1916)

• İngiltere ⤑ Fransa arasında olmuştur.
• Musul hariç Irak İngilizlere bırakıldı. Adana, Suriye, Ürdün, Lübnan Fransa’ya bırakıldı. Musul’un kontrol beraber sağlayacakları konusunda anlaştılar. (Petrolü paylaşamadılar)
• Fakat bu durumuna Rusya ve İtalya tepki gösterecekti, bu yüzden iki yeni antlaşma oraya çıktı. Rusya için Petrograd, İtalya için ise Saint Jean de Marien antlaşması. 

4- Petrograd Protokolü (1916)

• İngiltere, Fransa ⤑ Rusya arasında gerçekleşmiştir.
• Erzurum, Muş, Bitlis ve Doğu Anadolu topraklarının bir kısmı Rusya’ya bırakılmıştır.
• Bu antlaşma uygulanamamıştır.

 5- Saint Jean de Marien (1917)

• İngiltere, Fransa, Rusya⤑İtalya arasında gerçekleşmiştir. İzmir ve çevresi İtalya’ya bırakılacaktı.
• Bu antlaşma uygulanmamıştır.

6– Mac-Mahon Antlaşması (1916)

• İngiltere⤑Mısır Valisi ⤑ Araplar arasında olmuştur.
• Araplara, bağımsız devlet sözü verildi. 

7-Balfour Deklarasyonu

Yahudilere bağımsızlık sözünün verildiği antlaşmadır.

Not: Bu gizli paylaşım antlaşmaları Wilson ilkelerine aykırıdır.(Açık Diplomasi)

Gizli paylaşım antlaşmalarında olmayan daha sonra toprak alacak olan devlet Yunanistan’dır.

WİLSON İLKELERİ

Bu ilkeler savaş yıllarında yayımlanmıştır.

• O dönemde Woodrow Wilson Amerika’nın başkanıdır.
• Bu ilkelerin yayınlanış amaçları;
• ABD savaş sonrası kendi çıkarlarını düşünmüştür.
• Savaş sonrasında İngiltere ve Fransa gibi devletlerin daha fazla güçlenmesini istememektedir.
• Bu ilkelerle kalıcı barış sağlanmak istenmiştir.
• Yeni bir savaşın çıkmasını engellemek istemiştir.

Not: Bu ilkeler İngiltere ve Fransa’nın işine gelmeyecektir. ABD’nin desteğine ihtiyaç duydukları için bu ilkeleri kabul etmiş görüleceklerdir.

Wilson İlkeleri

1. Dünya Savaşını kazanan devletler, kaybeden devletlerden toprak almayacaktır.( Bu madde itilaf grubunu olumsuz ittifak grubunu ise olumlu etkileyecektir.)(Sömürgecilik yasaklanmıştır.)

Uyarı: Bundan sonra sömürgeciliğin yerini manda ve himaye alacaktır.

• Her ulus çoğunlukta bulunduğu topraklarda kendi devletini kuracaktır.(Self-Determinasyon) (Sömürgeciliğe karşı olan diğer maddedir.)

Uyarı: Bu madde imparatorlukları olumsuz, azınlık faaliyetlerini olumlu yönde etkiler.

• Savaşı kazanan devlet, kaybeden devletten savaş tazminatı almayacaktır.(Bunun yerine savaş onarım bedeli aldılar.)
  • Alsas-Loren Fransa’ya verilsin.
  • Polonya devleti kurulsun.
  • Devletler arası sorunlar barışçıl yollarla çözülsün. (Bu maddeyle milletler cemiyetinin kurulması istenmiştir.

Not: Milletler Cemiyeti’nin (Cemiyet-i Akvam) kurulması Paris Barış Konferansı’nda karar verilecek, 10 Ocak 1920 ‘de Cenevre’de kurulacaktır. Türkiye ise 1932 yılında üye olacaktır.)

• Türkler çoğunlukta bulundukları yerlerde kendi devletlerini kurabileceklerdir.

Not: Bu madde Kurtuluş Savaşı’nın ve Misak-ı Milli’nin yasal dayanağı olmuştur. Türkler Bu maddeye güvenip Mondros’u imzalayacaktır.

• Boğazlar dünya ticaretine açık olacaktır.
  • Devletlerarası gizli antlaşmalar imzalanmayacaktır.

Amerika, Monreo Doktrini ile Avrupa siyasetinden bir dönem uzak duracaktır.

 ABD‘nin 1. Dünya Savaşı’na Girmesinin Nedenleri

ABD savaş başında tarafsızlığını açıklamış fakat İngiltere ve Fransa’ya silah ve cephane satmıştır. Bunun üzerine Alman denizaltıları ABD’nin önce ticaret daha sonra yolcu gemilerini batırmışlardır. Bunu bahane eden ABD savaşa girecektir. (Görünür neden)

Diğer Nedenler:

• Savaş sonrası politikalarda etkili olmak istemesi
• Almanya’nın Meksika hükümetini ABD’ye karşı kışkırtması
• İngiltere ve Fransa ile tarihten gelen akrabalık ilişkisi

Not: ABD’nin savaşa girmesiyle savaş kısa sürede sona erecektir.

Almanya’nın 1. Dünya Savaşını Kaybetme Nedenleri

• İngiltere’nin denizlerde güçlü olması
• ABD’nin savaşa girmesi( İtalya’nın saf değiştirmesi)
• Almanya’nın müttefiklerinin güçsüz olması

Savaşı Bitiren Ateşkes Antlaşmaları ve Barış Antlaşmaları

Ateşkes Antlaşmaları

• Rusya; Brest-Litowsk Antlaşması ile (3 Mart 1918).
• Bulgaristan Selanik Antlaşması ile (29 Eylül 1918).
• Osmanlı Devleti Mondros Ateşkes Antlaşmasıile (30 Ekim 1918).
• Avusturya Villa Gusti Antlaşması ile (3 Kasım 1918).
• Almanya ise Rethondes Antlaşması ile (11 Kasım 1918) savaştan çekilmişlerdir.

Not :  Sevr Antlaşması’nın bu antlaşmalardan en önemli farkları geçersiz olması ve farklı bir konferansta taslağının hazırlanmasıdır.

1. Dünya Savaşının Sonuçları

• Sivil savunma teşkilatı kurulmuştur.
• Savaşların topyekûn mücadele haline gelmesi, cephe kavramının değişmesi, teknolojinin gelişmesi, sivil savunma teşkilatının kurulmasına neden olmuştur.
• Savaşı ittifak grubu kaybetti, itilaf grubu kazandı.
• En karlı çıkan devlet İngiltere’dir.
• En zararlı çıkan devlet Osmanlı D. ve Almanya‘dır.
• En fazla gelişen devlet ABD ve Japonya’dır.
• Amacına en kısa sürede ulaşan Japonya’dır.
• Uluslararası platformda etkinliği en fazla artacak olan devlet ABD’dir.
• İmparatorluklar parçalanmıştır. (Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı ve Rusya)
• Yeni devletler kurulmuştur. (Polonya, Avusturya, Macaristan)->(Hırvatistan yok)
• Yeni rejimler ortaya çıkmıştır.
•  Tanklar, denizaltılar, savaş uçakları, kimyasal silahlar ilk kez uygulandı.
• Sömürgeciliğin yerini manda ve himaye aldı.
• Dünya barışını korumak için Milletler Cemiyeti kuruldu.( 10 Ocak 1920, İsviçre)