Erikson’un psikososyal gelişim kuramı

Erikson, psikososyal gelişim kuramında biyolojik etkenlerin yanında çevresel etkenlerinde kişilik oluşumunda etkili olduğuna değinmişir. Bu yazımızda Erikson’un psikososyal gelişim kuramını ve Freud’un yapısal kişilik kuramından farklarını inceleyeceğiz. KPSS’de hemen hemen her yıl soru gelen bu yazımızı dikkatlice okumanızı öneririz.

Psikososyal gelişim kuramının genel özellikleri nelerdir?

• Erikson, Freud’un öğrencisi olup kişilik gelişimi üzerine görüşleri farklılık göstermiştir.
• Erikson, psikososyal gelişim kuramında, kişiliğin oluşumunda biyolojik etmenlerin yanında toplumsal etmenlerin de önemli olduğunu vurgulamıştır. Davranışların şekillenmesinde içinde yaşanılan kültürün payından söz etmiştir. Genel olarak Freud’un psikanalitik kuramını benimsemiş ancak bazı noktalarını eleştirdiği için farklılıkları ortaya koymuştur.

Erikson’un psikososyal gelişim kuramına dair temel görüşleri nelerdir?

• Her insanın temel ihtiyaçları aynıdır.
• Benlik ya da egonun gelişimi temel ihtiyaçların karşılanmasıyla olur.
• Psikososyal gelişim dönemler halinde gerçekleşir.
• Her dönem gelişim için bir kriz veya psikososyal problemle nitelenir.
• Farklı dönemler bireyin güdülenmesinde farklılıklar oluşturur.
• Her dönemde aşılması gereken psikososyal krizler vardır.
• Bir dönem kendinden sonrakileri etkiler.
• Aşılamayan krizler kişilik gelişimini geriletebilir.
• Psikososyal gelişim kuramı için en önemli eleştiriler kişisel ve öznel yorumlara dayalı olmasından kaynaklanmaktadır.

Erik Erikson psikososyal gelişim kuramında kişilik gelişimini 8 dönemde incelemiştir.

Erikson’un gelişim dönemleri

1- Temel güvene karşı güvensizlik dönemi

• 0-16 aylar arasındaki dönemdir.
• Bebekler içerisinde bulunduğu dünyanın, çevrenin güvenilirliğini değerlendirirler.
• Güven duygusu, başkalarının güvenilir ve tutarlı olduğunu bilme arzusudur.
• Bebeğin temel ihtiyaçlarının karşılanması bu dönemde önem kazanır.
• Annenin ve babanın bebekte oluşturduğu izlenim önemlidir.

Bu dönemde güven oluşmazsa, ileride çekingen, kendine güvensiz kişiler olabilirler.

2- Özerkliğe karşı kuşku ve utanç dönemi

• 18 ay ile 3 yaş arasını kapsayan dönemdir.
• Kendine güven duygusu gelişmeye başlar ve kendi işini yapması önemlidir.
• Günlük işlerini kendi başına yapmak ister.
• Amaca yönelik davranışlar ve sözel iletişim gelişir.
• Çocuk için kendi başına başarma güdüsü gelişir.
• Tuvalet eğitimi bu dönemde önem kazanır. Barışçıl bir tutum izlenmelidir.

Çocuğu cezalandırıcı veya utandırıcı davranışlar, çocukta kuşku ve utanç duygularını geliştirir.

3- Girişkenliğe karşı suçluluk dönemi

• 3 ile 6 yaş arası dönemi kapsar.
• Kendisinin ve etrafındakilerin rollerini kavradığı dönemdir.
• İnsanlarla yakın ilişkiler kurmaya çalışır.
• Cinsellikle ilgili merak oluşturur ve bu merakını gidermeye çalışır.
• Motor becerilerle beraber sosyal ilişkileri de gelişir.
• Merak güdüsünü tatmin etmek için faaliyetlerde bulunurlar.

Dönem sonunda çocuk başarısızlık yaşarsa, çocukta suçluluk duygusu gelişicektir.

• Bu dönemdeki çocuklara engelleyici bir tutum içinde olmamak gerekir.

Dönem çocuklarını cesaretlendirme, başarı güdüsünü güçlendirme ve hatalara karşı anlayış gösterme önemlidir.

4. Çalışkanlığa karşı aşağılık duygusu dönemi

• 6 ile 12 yaş arası çocukların içinde bulunduğu dönemdir.
• Bu dönemde çocuklar okullara başladığı için öğretmen tutumlar çocuklar için önemli olmaktadır.
• Çocuklar, başarılı olmak için çalışır; takdir ve kabul edilmeyi bekler.
• Dönem içerisindeki çocuklar çevresi tarafından kabul edilmezse değersiz olduğuna inanır ve aşağılık duygularını geliştirir.
• Aşağılık duygusu çevreyle iletişimi olumsuz yönde etkiler.
• Çocukların yeteneklerinin ortaya çıkarılması ve desteklenmesi gerekir.
• Öğretmenlerin ve ebeveynlerin çalışkanlığı destekleyici bir tutum izlemesi gerekir.

5. Kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası dönemi

• 12 ile 18 yaş arasındaki dönemi kapsar.
• Hormonlara bağlı olarak vücutta önemli değişikler görülür.
• Ergenlik dönemini kapsayan bir süreçtir.
• Çocukluk rolleri giderek yetişkin rollerine dönüşür.
• Bu dönem ergen birey için birçok krizin yaşandığı dönemdir.
• Bu dönem iyi geçirilmezse bireyde kimlik bunalımı ortaya çıkabilir.
• Ben kimim? Sorusuna cevap arandığı dönemdir.
• Kendini bulabilmek için ana baba etkisinden kurtulmaya çalışmakta ve onlarla çatışma eğilimindedir.
• Başkalarının  kimliğine müracaat eder ve özdeşim kurar.
• Sorumluluk almaktan kaçarak çocuk gibi davranabilir veya taklit yoluyla beklenenin üzerinde davranışlar gösterebilir.
• Meslek seçimi, karşı cinse duyulan ilgi gibi konular öne çıkar.
• Bağımsız ve yeterli kişilik geliştirilmezse kimlik karmaşası ortaya çıkar.
• Bu dönemde ergenlik egosantrizmi ortaya çıkabilir.

Egosantrik (ben merkezci) düşünce yapısı nedeniyle olayları, kendini odağa yerleştirerek değerlendirme eğilimindedir.

Uzm. Psk. Ayşenur Güngör

Kimlik bunalımı oluşunca kimlik aramaya ara verilebilir. Buna psikososyal moratoryum denir.

6. Yakınlığa karşı uzaklık dönemi

• Birey bu dönemde kimliğini kazanmıştır.
• Çevresindekilerle yakın ilişkiler kurmaya ve sorumluluk almaya başlar.
• Eş seçimi önem kazanır.
• Bireyin duygusal yapısındaki değişiklikler yerini durağanlığa bırakır.
• Gerçek sevgiye ve paylaşmaya dayalı bir evlilik yapma isteği doğar .
• Kişiliğine uygun mesleği seçme önemlidir.
• Yakın arkadaşlık, eş seçimi ve meslek seçimi konusunda başarısız olanlarda yalnızlık duygusu oluşur.

7. Üretkenliğe karşı durgunluk dönemi

• Orta yaş grubunu kapsayan bir dönemdir.
• Kişi ailesine ve topluma karşı sorumluluklarını yerine getirmeye çalışır.
• Bireyin yaratıcılığı , neslini devam ettirme isteği ve fikir üretme çabası önem kazanır.
• Üreticilikten yoksun kişiler yalnızlaşır ve yalıtılmışlık hissi yaşarlar.
• Üretkenliğin durması durgunluğa ve kişiliğin zayıflamasına yol açar.

8. Benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk dönemi

• Bireyin yaşlılık dönemini kapsayan dönemdir.
• Birey bu dönemde hayatı ile ilgili özeleştiri yapmaya başlar.
• İyi ve üretken olduğunu düşünürse benlik bütünlüğüne ulaşır.
• Etkisiz, yetersiz bir hayat geçirenler de ölüm korkusu yaşamaya başlarlar.

Freud ve Erikson’un kişilik gelişimindeki farklı görüşleri nelerdir?

• Freud’dan farklı olarak yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerini de ele almıştır.
• Erikson, insan gelişiminde kültürel, sosyal ve çevresel etkenlerin önemini vurgulamıştır.
• Freud’un kişilik gelişimi konusundaki determinist yaklaşımına karşı çıkmıştır.

FREUD	ERIKSON
Psikoseksüel	Psikososyal
Kalıtım	Çevre
Ergenlik çağına kadar	Ömürboyu
id	Ego
Determinist	Anti-determinist

Kaynaklar

1. Akpınar S. Gelişim dönemleri, Erişim: 2021
2. Oya S. O. Psikososyal kişilik, Erişim: 2021