Kohlberg’in Ahlak Gelişimi

Ahlaki Gelişim Kuramı

Amerikalı psikolog olan Lawrence Kohlberg ahlak gelişimi kuramını Jean Piaget’in görüşleri üzerine temellendirmiştir.
Kohlberg’in ahlak gelişimi üzerine notlarını maddeler halinde sıralayalım.

• Ahlaki gelişimin bilişsel gelişime paralel gerçekleştiğini söylemiştir.Kohlber’in
• Ahlakiyet kavramı 4 yaşından sonra başar ve aşamalar halinde görülür. Bu aşamalar evrenseldir ve sırası değişmez.
• Bireyin aşama ya da evrelerdeki tutumu kalış süresini belirler. Kişiden kişiye bu süre değişkenlik gösterir.
• Her bireyde baskın olan bir evre vardır. Ancak bireyler başka evrelerin özelliklerini gösterebilir.
• Ahlaki ilerlemede temel amaç bir üst evreye ulaşmaktır. Ahlaki ilerlemede yaş, zeka ve empati yeteneği büyük önem taşımaktadır. Ama tek başına belirleyici bir özellikleri yoktur.

A. Gelenek öncesi dönem

4-10 yaş arasında görülen bu evrede bencillik önplandadır. Birey sadece kendini düşünür.

1. Ceza ve itaat evresi:(Otorite ön planda)

Bu evredeki bireyin temel amacı ceza almamaktır.  Büyüklerin koyduğu kurallara uyar. Cezayı da büyükler verir. Ceza almayacağını anlarsa kuralı çiğneyebilir. Konulan kuralların değiştirilemeyeceği düşüncesine sahiptir.

Hz. Ali’nin sözünde bahsi geçen kölelerin cehennem korkusuyla yaptığı ibadet ceza ve itaat evresidir.

2. Saf çıkarcılık evresi (Araçsal amaç dönemi):

Bu evredeki birey haz veren, hoşuna giden ödüle ulaşmak için kurallara uyar. Menfaat önplandadır. Bireyin menfaatine bir durumsa ceza almayı bile göze alabilir. Bu evrede ilk defa başkalarının isteklerini gözetir ve gizli bir karşılık beklentisi içerisindedir.
a. Haz: Hoşuna giden davranışı yapması doğrudur.
b. Fayda: Yaptığı davranıştan fayda görüyorsa doğrudur.
c. Karşılık: Yaptığı işlerin karşılığını bekler.

Bu dönemle ilgili atasözleri:
-Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez.
-Göze göz, dişe diş
-Sen benim sırtımı kaşı, ben de senin sırtını kaşıyım
-Bal tutan parmağını yalar.

B.Geleneksel Dönem

(Toplumun kabullenmesi ön planda)

Birey için sosyal çevresinin isteklerinin ağır bastığı dönemdir. Bu dönemdeki birey, sosyal çevresinin istekleri kendi isteklerinin üzerinde tutar.  Bu anlayış beraberinde kendi grubunu, ailesini, ulusunu diğerlerinden üstün tutmasını sağlar. Grup tarafından bireyin kabul görmesi önemlidir.

1. İyi çocuk olma eğilimi (kişiler arası uyum):

Bireyin temel amacı sosyal çevrenin takdirini toplamak, ayıplanmamak ve çevresi tarafından kabul görmektir. Bunun için kurallara uyar ve çevrenin beklentileri karşılanır. Kendi çıkarı ile grubun çıkarı çatışırsa grup çıkarlarını üstün tutar. Grup ya da sosyal çevrenin kurallarına sıkı sıkıya bağlıdır.

2. Konum ve düzen evresi:

Bireyin temel amacı toplumsal düzeni korumaktır. Herkesin yasalara uymasını ister. Yasalar her şeyin üzerinde görülür. Yasalar doğru mudur diye sorgulama yapmaktan kaçınır. Bazı toplumlarda kişilerin töre, dini emirlere bağlı kalmaları bu evre ile açıklanır.

C. Gelenek Sonrası Dönem

(İnsan ve toplum yararı ön planda)
Bu dönem özelliğini gösteren bireyler kuralları otoriteye bağlı kalmadan sorgulama değerlendirme eğilimindedir.

1. Sosyal sözleşme evresi (Toplumsal sözleşme, Sosyal uzlaşı):

Bu evreye gelmiş birey kural ve kanunların tüm insanların görüşü alınarak konulması gerektiğini savunur. Kurallar esnektir ve toplumsal uzlaşıyla kurallar değiştirilebilir.
Bu evrede özel eşya kavramıda gelişmiştir. Birinin özel eşyasına dokunulmaması gerektiği düşünceside yerleşmiştir.

2.Evrensel ahlak ilkesi:

Bu evredeki birey doğru ve yanlışın ayrımını kendi vicdanı ve kendi geliştirdiği ahlak anlayışı ile yapar. Kendi ahlak anlayışı demokrasi, insan hakları, özgürlük gibi kavramlar üzerine kurulmuştur.