Öğrenen ile ilgili faktörler bölümü eğitim bilimleri sınavında her yıl soru gelen bir bölümdür. Öğrenme davranışını etkileyen faktörler ana başlığında; öğrenenden, öğrenme malzemesinden, öğrenme yönteminden, öğretenden ya da öğretilen yerden kaynaklı olmak üzere değişiklik göstermektedir. Bu yazımızda öğrenen ile ilgili faktörleri ele alacağız.
Öğrenme nedir?
Tanım: Yukarıda yer alan sayıltılar ışığında tekrar ya da yaşantı sonucu ortaya çıkmış görece kalıcı izli davranış değişikliklerine öğrenme adı verilir.
Öğrenen ile ilgili faktörler nelerdir?
1. Türe özgü hazıroluş nedir?
Biyolojik donanım olarakta idafe edilen bu kavram öğretilecek davranışın ilgili organizmanın genetik altyapısının dışındaysa ne kadar çaba gösterilirse gösterilsin öğretmeye çalışmanın boşuna olduğu kavramdır.
Örnek: Kaplumbağaya uçmayı öğretemememiz türe özgü hazırbulunuşluk ile ilgili bir kavramdır.
Örnek: Karadeniz fıkrasında yer alan “kaz uçar ama laz uçamaz!” sözü de türe özgü hazırbulunuşluk kavramıyla ilgilidir.
2. Olgunlaşma nedir?
Çevresel etkilerden ve öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak kalıtım tarafından kontrol edilen bir süreçtir. Genetik olarak planlı bir durum olduğu için zamanı geldiğinde ortaya çıkar.
Bu tanım KPSS sınavında sorulmuştur.
Dikkat: Olgunlaşma kavramı öğrenme için önkoşuldur.
KPSS’de çıkmış bir örnek: Bir anaokulu öğretmeni çocuklara okuma ve yazmayı öğretmeye çalışmaktadır. Çocuklar ancak birinci sınıfa geldiklerinde bu davranışı öğrenebilmişlerdir. Bu durum olgunlaşma ile açıklanır.
KPSS’de çıkmış bir örnek: Bir anne çocuğunun tuvalet eğitimine 1 yaşındayken başlamış fakat çocuk 2 yaşına geldiğinde öğrenebilmiştir. Bu durum olgunlaşma ile açıklanır.
3. Genel uyarılmışlık düzeyi nedir?
Organizmanın içten ya da dıştan aldığı uyarıcıları işleyebilme kapasitesine verilen addır. Ses, ışık, nem, ısı gibi dışsal uyarıcılarla; açlık, uykusuzluk gibi içsel uyarıcıların orta düzeyde olması gerekir.
Dikkat: İyi bir öğrenme faaliyeti için bir kişinin kaygı düzeyinin orta seviyede olması gereklidir.
KPSS’de çıkmış bir örnek: Çocukların yatarak değil de masa başında ders çalışması genel uyarılmışlık düzeyi ile ilgili bir örnektir.
4. Dikkat nedir?
Düşüncenin belli bir odağa yoğunlaşması durumudur. Dikkati sağlamada içsel ve dışsal faktörler etkilidir.
- İçsel faktörler: İlgiler, istekler, arzular ve beklentiler
- Dış faktörler: Uyarıcının büyüklüğü, zıtlık, şiddet, ses gibi
5-Bir öğretmenin derste dağılan dikkati toparlayabilmesi için yapması gerekenler nelerdir?
1. Soru sorma
2. Ses tonunu etkili kullanma
3. Beden dilini etkili kullanma
4. Aralarda ilginç hikayelerden, olaylardan bahsetme
5. Omzuna hafifçe dokunma
6. Öğrencinin defterini inceleme
7. Slayt ve sunu hazırlama kurallarına dikkat etme
5. Eski yaşantılar (Transfer) nedir?
Önceki yaşantılarımız yeni öğrenmelerimiz üzerine etkilidir.
Olumlu aktarma nedir? (Pozitif Transfer)
Bir bilginin, davranışın, becerinin ya da eylemin; benzer bir başka davranış, bilgi beceri ya da eylemi kolaylaştırmasıdır.
| Geriye etkin kolaylaştırma | İleriye etkin kolaylaştırma |
| Yaş pastayı istediği kıvamda yapamayan bir bayan kek yapımını net bir şekilde öğrendikten sonra yaş pastayı daha iyi yapar hale gelmesi geriye etkin kolaylaştırmadır. | Latinceyi bilen birinin tıp fakültesini okurken zorlanmaması ileriye etkin kolaylaştırmadır. |
Nötr transfer nedir?
İki bağımsız davranış arasında ilişki kurulamaması durumudur.
Örnek: Basketbol oynama yeteneği ile yemek yeme arasında bir bağ olmaması nötr transferdir.
Olumsuz aktarma nedir?
Bir davranışın benzer bir davranışı yaparken zorlaştırmasıdır.
KPSS’de çıkmış bir örnek: Daha önceden evindeki buzdolabı kapağı sağa açılan Ayşe Hanım’ın, yeni taşındığı evde servis buzdolabı kapağını sola açılır hale getirmiştir. Aysel Hanım’ın sağ taraftan açmaya çalışması olumsuz aktarmadır.
Ket vurma nedir?
Bilişsel bilgiler birbirini unutturuyor veya karıştırtırıyorsa ket vurma olarak adlandırlır.
| İleriye ket vurma nedir? | Geriye ket vurma nedir? |
| Yeni bilgilerin eskiyi unutturmasıdır. | Eski bilgilerin yeni bilgileri unutturmasıdır. |
| Örnek: Bir öğretmenin geçen yıl adlarını öğrendiği öğrenciler yüzünden bu seneki öğrencilerin adlarını öğrenememesi ileriye ket vurmaya örnektir. | Örnek: Daha önceden Sheakspeare’in Hamlet eserini oynayan ve repliklerini ezbere bilen birinin daha sonra oynadığı oyunların etkisiyle önceki bilgilerini unutması geriye ket vurmaya örnektir. |
7. Güdülenme (motivasyon) nedir?
Bireyi davranışa geçiren güç istek ve enerjidir. İhtiyaçlardan doğar.
Yüksek kaygı öğrenmeyi olumsuz etkilerken, yüksek güdü öğrenmeyi olumlu etkiler.
| Birincil Güdü Nedir? | İkincil Güdü Nedir? |
| Fizyolojik ihtiyaçları karşılamaya dönüktür. | Sosyal ihtiyaçları karşılamaya dönüktür. |
| Örnek: Yeme, içme, hava, barınma gibi… | Örnek: Para, meslek sahibi olma, estetik |
Örnek: Belediyenin dağıttığı erzakları almak için sıraya girmek birincil güdü olarak değerlendirilirken, çabuk zengin olmak için Milli Piyango bileti satın almak ikincil güdü olarak değerlendirlir.
Öğrenen ile ilgili faktörler yazımızı sabırla okuduğunuz için teşekkür ederiz. Tam öğrenme modeli isimli yazımızla okumaya devam edebilirsiniz.