Pekiştirme türleri, istendik davranışların tekrarını kolaylaştıran uyarıcı faaliyetlerin tümüne denilmektedir. Bu faaliyetler organizmanın içinden veya dışından gelişebilir. Sıklıkla öğrenme psikolojisi dersinde karşılaştığımız pekiştirme kavramı ile pekiştirme türlerini bu yazımızda inceleyeceğiz.
Pekiştirme nedir?
Pekiştirme, istendik davranışların devam ettirebilmesi için yapılan faaliyetlere pekiştirme denir.
Pekiştirme türleri
Doğrudan pekiştirme nedir?
Edimsel koşullanma kuramına göre davranışı yapan birey pekiştirilirse bireyin davranışı yapma sıklığı artacaktır. Bandura’nın Sosyal öğrenme kuramına göre ise birey izlediği modelin davranışlarını yaptığında pekiştireç alırsa bu davranışı yapma olasılığı artacaktır.
Örneğin dişini fırçaladığı için babasından aferin alan çocuğun tekrar aferin almak için dişini fırçalaması, Edimsel koşullanmaya göre doğrudan pekiştirmedir. Çocuğun ablasını gözlemleyerek ablası gibi diş fırçaladığında babasından aferin aldığında tekrar aynı davranışı yapmaya çalışması Sosyal öğrenmeye göre doğrudan pekiştirmedir.
Dolaylı pekiştirme nedir?
Gözlemci doğrudan pekiştirilmese bile modelin uygun davranışlarının pekiştirilmesi gözlemcinin aynı davranışı tekrarlama olasılığını artırır. Bandura’nın sosyal öğrenme kuramına ait bir kavramdır.
Öğretmen, arkadaşlarına yardım eden bir öğrenciye ödül verirse sınıftaki diğer öğrenciler de birbirlerine yardım etmek için daha istekli olurlar (Ulusoy, 2008, s.336).
Editör örneği: Birinci sınıfta okumaya geçen öğrencilere kurdela verilerek diğer öğrencilerin okumaya daha istekli olması durumudur.
Maddi Pekiştirme nedir?
Pekiştireç maddi bir değer taşıyorsa (parayla satın alınabiliyorsa) oluşan pekiştirme türüdür. Örneğin kalem, tablet, yiyecek gibi
Manevi Pekiştirme nedir?
Pekiştirecin maddi bir değeri yoksa oluşan pekiştirme türüdür. Örneğin çalışanı takdir etmek, çalışana ödül vermek gibi
İçsel pekiştirme nedir?
Psikolog Albert Bandura’nın ortaya attığı bir kavramdır. Bireyin kendi yeterliliğinden zevk alması olarak da tanımlanabilir. Bu pekiştirme biçiminde birey dışarıdan müdahaleye ihtiyaç duymadan kendi planını kendisi yapar.
Bireyin kendi belirlediği amaçlarına ulaşma ve hoşlandığı etkinlikleri yapmak için kendi kendini pekiştirmesidir (Ulusoy, 2008).
Editör Örneği: Sınavının iyi geçtikten sonra güzel bir yemek yemesi içsel pekiştirme örneğidir.
KPSS 2009’da ise içsel pekiştirme kavramı şu şekilde örneklendirilmiştir. Kreşte arkadaşına vuran Hasan, öğretmenin verdiği oturma cezasına aldırmamış “Oh, iyi ki de vurdum o da benimle alay etmişti, ona günün gösterdim, çok iyi oldu.” diyerek rahatladığını hissetmesi içsel pekiştirmedir.
Dıştan pekiştirme nedir?
Bireyin sosyal çevresinin , davranışı yapan kişiyi pekiştirmesidir.
Örnek olarak sınavda 100 alan öğrenciye öğretmeninin aferin demesi ya da ödevlerini düzgün yapan öğrenciye öğretmenin yıldız vermesi gösterilebilir.
Değişken oranlı pekiştirme nedir?
Organizmanın hangi davranışından sonra pekiştireç alacağını bilemediği pekiştirme tarifesidir.
Örneğin öğretmenin bazen üç bazen beş artıya bir yüz vermesi. Burada ortalama bir davranış pekiştirilir. Fakat pekiştirilen birey, hangi davranıştan sonra pekiştirecin geleceğini bilmez. Bunun için de her an hazırlıklı olur.
En etkili pekiştirme yöntemidir.
Değişken aralıklı pekiştirme nedir?
Organizmanın pekiştirilme zamanını bilimediği pekiştirme tarifesidir. Bu tarifede organizma pekiştirecin ne zaman geleceğini bilmediği için her zaman hazırlıklı olacaktır.
Örneğin bir öğretmenin bazen pazartesi bazen de cuma günü sözlü sınavı yapması değişken aralıklı pekiştirmedir. Bu tarifede pekiştirecin ne zaman geleceğini birey bilemez. Fakat ortalama bir pekiştirme zamanı bilinir. Bu örnekte bir kaç günde bir pekiştirecin geleceği bellidir. Fakat random pekiştirme tarifesinde ortalama bir zaman dilimi yoktur.
Kaynaklar
- Ulusoy, A.(ed.).(2008). Eğitim Psikolojisi, Ankara: Anı yayıncılık