Soğuk Savaş Dönemi Ders Notları-1

II. Dünya Savaşı sonrası ABD ve Sovyet Rusya ile müttefikleri arasında yapılan mücadele soğuk savaş dönemi olarak adlandırılır. Yalnız askeri alanda değil siyaset, spor, bilim ve sanat alanlarında da bu bloklar arasındaki bu mücadele devam etmiş ve Dünyayı derinden etkilemiştir.

Soğuk savaş sözcüğünü ilk kullanan ABD’li bakan Bernard Brauch’dır.

Soğuk savaş bazı tarihçilere göre 1963’te ama genellikle Sovyetlerin dağılmasıyla bittiği kabul edilir.

DOĞU BLOKUNUN KURULMASI

1947’de SSCB,  Polanya, Bulgaristan, Macaristan, Romanya ve Doğu Almanya tarafından ilk kez oluşturulmuştur. Soğuk savaş döneminde Doğu Bloku (Demir Perde) SSCB ve kontrolündeki devletler için kullanılmıştır.

Doğu bloku ifadesi ilk kez ABD Başkanı Winston Churchill tarafından kullanılmıştır.

ARNAVUTLUK (Enver Hoca)

• Önce demir perde ülkeleri içinde yer almayan Arnavutluk, daha sonra bu grupta yer alarak sıkı bağlar kurmuştur..
• Arnavutluk, 1960’larda Çin-Sovyet çekişmesinde Çin’in yanında yer alarak bloktan kopmuştur.

YUGOSLAVYA (Titov)

•  Sosyalist bir yönetim kurmasına rağmen tarafsız kalmıştır.
• ‘Bağlantısız Ülkeler’ hareketinin kurucusularından biri olmuştur.

DOĞU ALMANYA

•  1945’te SSCB Almanya’ya girerek Berlin’i ikiye ayırdı.
• Doğuda Komünist Demokratik Almanya devletini kurdu.
• 1961’de batıya geçişi engellemek için Berlin duvarı ördü.
• Berlin duvarı 1989’da yıkıldı.

ÇİN HALK CUMHURİYETİ (Mao)

• Komünist lider Mao Çin Halk Cumhuriyetini kurdu.
• Mao önceleri Sovyetlerle işbirliği politikası izlemiş.
• 1958’den itibaren Kruşçev’le yaşadığı sorunlar sonucu bağımsız hareket etmeye başlamıştır.

 KUZEY KORE

•  Dünya Savaşından sonra Japon işgalinden kurtulan Kore SSCB ve ABD arası egemenlik alanlarına ayrılmıştır.
• Sovyetlerin egemen olduğu kuzeyde Komünist Demokratik Kore Cumhuriyeti kuruldu.
• Sovyetlerin dağılmasına rağmen Kuzey Kore totaliter rejimi hala devam etmektedir.

KÜBA

•  Fidel Castro-Che Guevara önderliğinde ABD yanlısı rejimi yıkarak sosyalist bir devlet kurmuşlardır.
• ABD ve Küba sürekli sorun yaşamıştır.
• 1979-82 yılları arasında bağlantısızlar hareketinin bir dönem başkanlığını yapmışlardır.

 MACARİSTAN

•  Macaristan’da İmre Nagi özgürlük ortamı yaratmıştır.
• 1956’da Varşova Paktından ayrılmışlardır.
• SSCB Budapeşte’yi işgal etmiştir.
• Kısacası SSCB Macaristan’da özgürlükçü sosyalizme izin vermemiştir.

ÇEKOSLOVAKYA

•  Alexander Dubcek 1968’de Çekoslovakya’da ekonomik ve siyasi yaşamda reformlar dönemini başlatmıştır.
• SSCB müdahale edince ‘Progda demokrasi bir başka bahara kalmıştır.’

DOĞU BLOKUNDAKİ ÖRGÜTLER

KOMÜNFORM

•  1947’de SSCB önderliğinde kurulmuştur.
• Komünist devletler arasında işbirliği sağlamak amacıyla kurulmuştur.
• Merkezi Belgrat’tır.1948’de Bükreş’e taşınmıştır.

COMECON

•  Doğu bloku devletlerinin bölgesel ve ekonomik yardımlaşma örgütüdür.

MOLOTOF PLANI

• SSCB, Marshall planına karşılık Sovyet Dış İşleri Bakanı Molotof Planı ile Doğu Bloku ülkeleri arasında ticareti geliştirme planını kabul etmiştir

 VARŞOVA PAKTI (1955)

•  NATO’ya karşı kurulan askeri örgüttür.

 BATI BLOKU

• SSCB’nin 2.Dünya savaşı sonrası yayılma politikası ABD’nin içine kapanık dış politika anlayışını değiştirmesine neden olmuştur.
• Kendisine yeni çıkar alanları yaratmak isteyen ABD Doğu blokunun karşısında Batı bloku lideri olarak çıkar.

TRUMAN DOKTRİNİ(1947)

• Komünist Sovyet rejimine karşı ülkelere yapılacak olan ekonomik ve askeri yardımdır.
• Truman doktrini özellikle Türkiye ve Yunanistan’a yöneliktir.
• Türkiye ve Yunanistan da Truman Doktrini ile yardım almıştır.
• Truman Doktrini Marshall Planına zemin hazırlamıştır.
• ABD’nin batı dünyasının liderliğini üstlenmek için gerçekleştirdiği ilk girişim olmuştur.

MARSHALL PLANI

• ABD Dışişleri Bakanı Marshall, Avrupa ülkelerinin ekonomisinin yeniden kalkınabilmesi için ABD’nin malzeme, makine ve para yardımı yapması gerektiğini açıklamıştır.
• 1948’de ABD Dış Yardım Kanunu ile Marshall Planı dahilinde 16 ülkeye yardım yapmıştır.

EİNSENHOWER DOKTRİNİ

• ABD Başkanı Eisenhower tarafından Ortadoğu’ya yapılacak olan askeri ve ekonomik yardım planıdır.
• Türkiye, Lübnan, Fas, Cezayir, Tunus, İran, Irak, Afgan, Libya ve Yunanlılar kabul etmiştir.
• Mısır, Ürdün ve Suriye ise tepki göstermiştir.

NATO (Kuzey Atlantik paktı)

• 1949’da Washington’da kuruldu.
• Almanya’nın yeniden silahlanmasını önlemek
• SSCB’nin komünizmin yayılmasını önlemek
• Ortak savunma için üye ülkelerin askeri güçlerini geliştirmek için kurulmuştur.
• 12 batılı ülke(ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, Belçika, Danimarka, Hollanda, Norveç, Portekiz, İzlanda ) kurucu üye olmuşlardır.
• Türkiye, Kore’de gösterdiği başarı sonucu 1952’de NATO’ya alınmıştır.

SEATO (Güneydoğu Asya Ant. Örgütü)

• Bölgenin komünist rejimlerin eline geçmesini engellemek için kurulan savunma ve yardımlaşma örgütüdür.
• ABD, Taylan, Filistin, Yeni Zelanda, Avustralya, Fransa, Pakistan(1954)

AVRUPA KONSEYİ (1949)

• Merkezi Belçika’dır.
• 47 Avrupa ülkesi üye olmuştur.
• AMACI:
• Ekonomik ve siyasi olarak liberal bakış açısını güçlendirmek ve yaygınlaştırmak
• Hukuk ve insan haklarının korunması üyeleri arasında sosyal dayanışma, sağlık, eğitim, kültür alanlarda işbirliği ve yardımlaşma.

1949 yılında Avrupa Konseyi üyeleri arasına Türkiye’yi de dahil etmiştir.

SCHUMAN PLANI

• Fransa Dış işleri bakanı Robert Schuman Avrupa ülkelerinin katılımına açık bir kuruluş çerçevesinde Fransız-Alman kömür ve çelik üretiminin birlikte işletilmesini öngören bir bildiri yayınlamıştır.(1950)
• Schuman, amacının Birleşik Avrupa devletine giden yolun açılması olduğunu belirtti.
• 1958’de Roma Antlaşması ile Avrupa Atom Enerji topluluğu adını almıştır.(EURATOM)

 AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU(AET)

• 1957’de Belçika, Doğu Almanya, Fransa, İtalya, Lüksemburg tarafından Roma antlaşması ile kurulmuştur.
• AMACI: Avrupa’da ekonomik ve parasal birliğin oluşturulmasıdır.
• Merkezi Brüksel’dir.
• 1991’de MASTRİCHT ANT. ile adını almıştır.

BAĞDAT PAKTI (CENTO)-1955

Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere tarafından 1955’te kurulmuştur. Paktın merkezi Bağdat’tadır. Irak’ın pakttan ayrılmasıyla merkezi Ankara’ya taşınmıştır. 1958’de İran pakttan ayrılmış ve yerine ABD gelmiştir. 1979’da gerçekleşen İran İslam Devrimiyle varlığı sona ermiştir.

Bağdat Paktı’nın amacı: Sovyetler Birliğinin Ortadoğu’da nüfus kurmasını önlemektir.

ORTADOĞU’DAKİ GELİŞMELER

Ortadoğu’da manda yönetiminin kaldırılmasından sonra ülke sınırları belirlenirken, kültürel, etniksel ve dinsel ayrımlar belirgin olmadığından büyük devletlerin etkinlik durumuna göre sınırlar çizilmiştir.

NOT: Son derece düzgün sınırlar olduğu için ‘Cetvelle çizilen sınırlar’ kavramı kullanılmaktadır.

NOT: Sınırların cetvelle çizilmesi çöl alanlarından dolayı sorun yaratmamıştır.

ORTA DOĞUDAKİ SAVAŞLARIN TEMEL NEDENİ

Filistin ve İsraillilerin Akdeniz kıyısı ile Şeria akarsuyu arasındaki bölgeye egemen olma mücadelesidir.

• Dünyanın en zengin petrol rezervlerine sahip olması ve bu durumun bölgeyi uluslararası bir cazibe merkezine dönüştürmesi
• Bölge devletlerinin çıkarlarının ve amaçlarının birbiriyle çatışması
• Mandaterlik döneminin mirası olan etnik ve dinsel parçalanmışlıkların neden olduğu içi çatışmaların görülmesi
• Gelir dağılımındaki dengesizlikler

Ortadoğu’da ki savaşların temel sebebidir.

 İSRAİL’İN KURULUŞU

• Batılılar Ortadoğu’da petrollerin bulunmasından beri Filistin’de bir devlet kurmaları için Yahudileri desteklemişlerdir.
• Siyonizm Kongresinde Yahudilere Filistin’de devlet kurma kararı aldırdılar ve Filistin’e Yahudi göçleri başladı.(1897)
• 1917’de İngiltere Dış İşleri Bakanı Arthur Balfour (Balfour Deklerasyonu) Filistin’de Yahudiler için vatan sözü verdi.

NOT: Dünya Siyonist Örgütü Başkanı Theodor HerzI Yahudilerin Filistin’e göç etmelerine izin verilmesine karşılık II.Abdülhamid’e Osmanlı devletinin dış borçlarını ödemeyi önermiş ancak isteği kabul edilmemiştir.

• 1948’de Siyonist lider David Ben Gurion Filistin’de İsrail isimli Yahudi devletinin kurulduğunu ilan etti.

İsrail’i ABD ve Rusya hemen tanıdı, Türkiye ise ilk tanıyan Müslüman devlet olmuştur.

ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI

• 1948 Savaşı(Birinci Arap-İsrail savaşı)
• 1956 Savaşı(İkinci Arap-İsrail savaşı-Süveyş bunalımı)
• 1967 Arap-İsrail Savaşı(6 gün savaşı) Yumuşama dönemi savaşı
• 1973 Arap-İsrail Savaşı(Yum Kippur) Yumuşama dönemi savaşı

I. ARAP-İSRAİL SAVAŞI (1948)

• İsrail devletinin kurulmasına karşı çıkan Mısır, Ürdün, Lübnan, Irak ve Suriye orduları Filistin’e girdi. Bu savaş sonucunda Araplar yenildi.
• İngiliz mandasındaki toprakların çoğunluğu İsrail denetimine geçti.

SÜVEYŞ KANALI BUNALIMI (1956)

• Süveyş kanalı İngiliz-Fransız ortak çalışması sonucu 1869 yılında kuruldu.
• 1953’de Mısır’da Cumhuriyet ilan edildi.(Cemal Nasır başa geçti-1954)
• Cemal Nasır, batıya karşı Sovyetlere yönelik bir politika izledi.
• 1956’da Süveyş Kanalını millileştirdiğini ilan etti.
• İngiltere-Fransa sert tepki gösterdi ve İsrail’le anlaşarak Mısır’ın tüm havaalanı ve askeri bölgelerini imha ettiler. Bu durumdan İsrail kazançlı çıkarak topraklarını genişletmiş oldu.

UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER

II. Dünya Savaşından sonra ABD-SSCB arasındaki çıkar çatışmaları uzak doğudaki iki bölgede (Kore-Çinhindi) sıcak savaşlarına neden oldu.

KORE SAVAŞI (1950-1953)

• II. Dünya Savaşından sonra Japonya Kore’den çekilince ABD ve SSCB bu bu bölgeyi ikiye ayırdı.
• İki Kore arasındaki savaş Kuzey Kore ordusunun Güney Kore topraklarına girmesiyle başladı.
• Bu saldırıya karşı ABD Birleşmiş Milletleri harekete geçirdi.
• Savaşın sonucunda iki tarafta birbirine üstünlük sağlayamadı ve 1953 yılında Panmunjom Antlaşması ile enlem sınır kabul edildi.

Bu savaş sırasında SSCB, ABD’ye karşı doğrudan bir çatışmaya girmedi. Çin ise gönüllü birlikler göndererek Kuzey Kore’ye yardım etti.

Türkiye NATO‘ya üye olabilmek için Tuğgeneral Tahsin YAZICI komutasında Kore’ye asker gönderdi.

ÇİNHİNDİ SAVAŞI

• Fransa’ya karşı bağımsızlık mücadelesi veren Laos-Kamboçya-Vietnam, Çin ve SSCB tarafından desteklenince ABD’de Fransa’ya mali yardımda bulundu.
• Fransa başarısız oldu ve Laos-Kamboçya’nın bağımsızlığını kabul etti. Kuzey ve Güney Vietnam kuruldu.

ABD Uzakdoğu’da SSCB’nin yayılmasını önlemek için ANZUS(Avusturya-Yeni Zelanda-ABD) ve SEATO (G.Doğu Asya antlaşması) gibi ittifak ve anlaşmalar kurarak sosyalizmin yayılmasını engellemeye çalıştı.

Okumanıza soğuk savaş döneminin ikinci yazısı ile devam edebilirsiniz.