Soğuk Savaş Dönemi Ders Notları

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ(1945-1990)

• Dünya Savaşı sonrası ABD ve Sovyet Rusya ile müttefikleri arasında yapılan mücadeledir.
• Yalnız askeri alanda değil siyaset, spor, bilim ve sanat alanlarında bu bloklar arasında mücadele hep sürmüş ve dünyayı derinden etkilemiştir.
• Soğuk savaş sözcüğünü ilk kullanan ABD’li bakan BERNARD BRAUCH’dır.
• Soğuk savaş bazı tarihçilere göre 1963’te ama genellikle Sovyetlerin dağılmasıyla bittiği kabul edilir.

DOĞU BLOKUNUN KURULMASI

1947’de SSCB,  Polanya, Bulgaristan, Macaristan, Romanya ve Doğu Almanya tarafından ilk kez oluşturulmuştur. Doğu Bloku(Demir Perde) SSCB ve kontrolündeki devletler için kullanılmıştır.(ilk kez Churchill tarafından kullanılmıştır.)

ARNAVUTLUK (Enver Hoca)

• Önce demir perde ülkeleri içinde yer almadı sonra yer alarak sıkı bağlar kurdu.
• 1960’larda Çin-Sovyet çekişmesinde Çin’in yanında yer alarak bloktan koptu.

YUGOSLAVYA (Titov)

•  Sosyalist bir yönetim kurmasına rağmen tarafsız kalmıştır.
• ‘Bağlantısız Ülkeler’ hareketinin kurucusularından biri olmuştur.

DOĞU ALMANYA

•  1945’te SSCB Almanya’ya girerek Berlin’i ikiye ayırdı.
• Doğuda Komünist Demokratik Almanya devletini kurdu.
• 1961’de batıya geçişi engellemek için Berlin duvarı ördü.
• Berlin duvarı 1989’da yıkıldı.

ÇİN HALK CUMHURİYETİ (Mao)

• Komünist lider Mao Çin Halk Cumhuriyetini kurdu.
• Mao önceleri Sovyetlerle işbirliği politikası izlemiş.
• 1958’den itibaren Kruşçev’le yaşadığı sorunlar sonucu bağımsız hareket etmeye başlamıştır.

 KUZEY KORE

•  Dünya Savaşından sonra Japon işgalinden kurtulan Kore SSCB ve ABD arası egemenlik alanlarına ayrılmıştır.
• Sovyetlerin egemen olduğu kuzeyde Komünist Demokratik Kore Cumhuriyeti kuruldu.
• Sovyetlerin dağılmasına rağmen Kuzey Kore totaliter rejimi hala devam etmektedir.

KÜBA

•  Fidel Castro-Che Guevara önderliğinde ABD yanlısı rejimi yıkarak sosyalist bir devlet kurmuşlardır.
• ABD ve Küba sürekli sorun yaşamıştır.
• 1979-82 yılları arasında bağlantısızlar hareketinin bir dönem başkanlığını yapmışlardır.

 MACARİSTAN

•  Macaristan’da İmre Nagi özgürlük ortamı yaratmıştır.
• 1956’da Varşova Paktından ayrılmışlardır.
• SSCB Budapeşte’yi işgal etmiştir.
• Kısacası SSCB Macaristan’da özgürlükçü sosyalizme izin vermemiştir.

ÇEKOSLOVAKYA

•  Alexander Dubcek 1968’de Çekoslovakya’da ekonomik ve siyasi yaşamda reformlar dönemini başlatmıştır.
• SSCB müdahale edince ‘Progda demokrasi bir başka bahara kalmıştır.’

DOĞU BLOKUNDAKİ ÖRGÜTLER

KOMÜNFORM

•  1947’de SSCB önderliğinde kurulmuştur.
• Komünist devletler arasında işbirliği sağlamak amacıyla kurulmuştur.
• Merkezi Belgrat’tır.1948’de Bükreş’e taşınmıştır.

COMECON

•  Doğu bloku devletlerinin bölgesel ve ekonomik yardımlaşma örgütüdür.

MOLOTOF PLANI

• SSCB, Marshall planına karşılık Sovyet Dış İşleri Bakanı Molotof Planı ile Doğu Bloku ülkeleri arasında ticareti geliştirme planını kabul etmiştir

 VARŞOVA PAKTI (1955)

•  NATO’ya karşı kurulan askeri örgüttür.

 BATI BLOKU

• SSCB’nin 2.Dünya savaşı sonrası yayılma politikası ABD’nin içine kapanık dış politika anlayışını değiştirmesine neden olmuştur.
• Kendisine yeni çıkar alanları yaratmak isteyen ABD Doğu blokunun karşısında Batı bloku lideri olarak çıkar.

TRUMAN DOKTRİNİ(1947)

• Komünist Sovyet rejimine karşı ülkelere yapılacak olan ekonomik ve askeri yardımdır.
• Truman doktrini özellikle Türkiye ve Yunanistan’a yöneliktir.
• Türkiye ve Yunanistan da Truman Doktrini ile yardım almıştır.
• Truman Doktrini Marshall Planına zemin hazırlamıştır.
• ABD’nin batı dünyasının liderliğini üstlenmek için gerçekleştirdiği ilk girişim olmuştur.

MARSHALL PLANI

• ABD Dış İşleri Bakanı Marshall, Avrupa ülkelerinin ekonomisinin yeniden kalkınabilmesi için ABD’nin malzeme, makine ve para yardımı yapması gerektiğini açıklamıştır.
• 1948’de dış yardım kanunu ile 16 ülkeye yardım yapmıştır.

EİNSENHOWER DOKTRİNİ

• ABD Başkanı Eisenhower tarafından Ortadoğu’ya yapılacak olan askeri ve ekonomik yardım planıdır.
• Türkiye, Lübnan, Fas, Cezayir, Tunus, İran, Irak, Afgan, Libya ve Yunanlılar kabul etmiştir.
• Mısır, Ürdün ve Suriye ise tepki göstermiştir.

NATO(Kuzey Atlantik paktı)

• 1949’da Washington’da kuruldu.
• Almanya’nın yeniden silahlanmasını önlemek
• SSCB’nin komünizmin yayılmasını önlemek
• Ortak savunma için üye ülkelerin askeri güçlerini geliştirmek için kurulmuştur.
• 12 batılı ülke(ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, Belçika, Danimarka, Hollanda, Norveç, Portekiz, İzlanda ) kurucu üye olmuşlardır.
• Türkiye, Kore’de gösterdiği başarı sonucu 1952’de NATO’ya alınmıştır.

SEATO(Güneydoğu Asya Ant. Örgütü)

• Bölgenin komünist rejimlerin eline geçmesini engellemek için kurulan savunma ve yardımlaşma örgütüdür.
• ABD, Taylan, Filistin, Yeni Zelanda, Avustralya, Fransa, Pakistan(1954)

AVRUPA KONSEYİ(1949)

• Merkezi Belçika’dır.
• 47 Avrupa ülkesi üye olmuştur.
• AMACI:
• Ekonomik ve siyasi olarak liberal bakış açısını güçlendirmek ve yaygınlaştırmak
• Hukuk ve insan haklarının korunması üyeleri arasında sosyal dayanışma, sağlık, eğitim, kültür alanlarda işbirliği ve yardımlaşma.

NOT: 1949’da üyeleri arasına Türkiye’yi de dahil etmiştir.

SCHUMAN PLANI

• Fransa Dış işleri bakanı Robert Schuman Avrupa ülkelerinin katılımına açık bir kuruluş çerçevesinde Fransız-Alman kömür ve çelik üretiminin birlikte işletilmesini öngören bir bildiri yayınlamıştır.(1950)
• Schuman, amacının Birleşik Avrupa devletine giden yolun açılması olduğunu belirtti.
• 1958’de Roma Antlaşması ile Avrupa Atom Enerji topluluğu adını almıştır.(EURATOM)

 AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU(AET)

• 1957’de Belçika, Doğu Almanya, Fransa, İtalya, Lüksemburg tarafından Roma antlaşması ile kurulmuştur.
• AMACI: Avrupa’da ekonomik ve parasal birliğin oluşturulmasıdır.
• Merkezi Brüksel’dir.
• 1991’de MASTRİCHT ANT. ile adını almıştır.

BAĞDAT PAKTI(CENTO)-1955

Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere tarafından 1955’te kurulmuştur. Paktın merkezi Bağdat’tadır. Irak’ın pakttan ayrılmasıyla merkezi Ankara’ya taşınmıştır. 1958’de İran pakttan ayrılmış ve yerine ABD gelmiştir. 1979’da gerçekleşen İran İslam Devrimiyle varlığı sona ermiştir.

Bağdat Paktı’nın amacı: Sovyetler Birliğinin Ortadoğu’da nüfus kurmasını önlemektir.

ORTADOĞU’DAKİ GELİŞMELER

Ortadoğu’da manda yönetiminin kaldırılmasından sonra ülke sınırları belirlenirken, kültürel, etniksel ve dinsel ayrımlar belirgin olmadığından büyük devletlerin etkinlik durumuna göre sınırlar çizilmiştir.

NOT: Son derece düzgün sınırlar olduğu için ‘Cetvelle çizilen sınırlar’ kavramı kullanılmaktadır.

NOT: Sınırların cetvelle çizilmesi çöl alanlarından dolayı sorun yaratmamıştır.

ORTA DOĞUDAKİ SAVAŞLARIN TEMEL NEDENİ

Filistin ve İsraillilerin Akdeniz kıyısı ile Şeria akarsuyu arasındaki bölgeye egemen olma mücadelesidir.

• Dünyanın en zengin petrol rezervlerine sahip olması ve bu durumun bölgeyi uluslararası bir cazibe merkezine dönüştürmesi
• Bölge devletlerinin çıkarlarının ve amaçlarının birbiriyle çatışması
• Mandaterlik döneminin mirası olan etnik ve dinsel parçalanmışlıkların neden olduğu içi çatışmaların görülmesi
• Gelir dağılımındaki dengesizlikler

Ortadoğu’da ki savaşların temel sebebidir.

 İSRAİL’İN KURULUŞU

•  Batılılar Ortadoğu’da petrollerin bulunmasından beri Filistin’de bir devlet kurmaları için Yahudileri desteklemişlerdir.
• Siyanizm Kongresinde Yahudilere Filistin’de devlet kurma kararı aldırdılar ve Filistin’e Yahudi göçleri başladı.(1897)
• 1917’de İngiltere Dış İşleri Bakanı Arthur Balfour(Balfour Deklerasyonu) Filistin’de Yahudiler için vatan sözü verdi.

NOT: Dünya Siyonist Örgütü Başkanı Theodor HerzI Yahudilerin Filistin’e göç etmelerine izin verilmesine karşılık 2.Abdülhamid’e Osmanlı devletinin dış borçlarını ödemeyi önermiş ancak isteği kabul edilmemiştir.

• 1948’de Siyonist lider David Ben Gurıor Filistin’de Yahudi devletinin kurulduğunu ilan etti.

İsrail’i ABD ve Rusya hemen tanıdı, Türkiye ise ilk tanıyan Müslüman devlet olmuştur.

ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI

• 1948 Savaşı(Birinci Arap-İsrail savaşı)
• 1956 Savaşı(İkinci Arap-İsrail savaşı-Süveyş bunalımı)
• 1967 Arap-İsrail Savaşı(6 gün savaşı) Yumuşama dönemi savaşı
• 1973 Arap-İsrail Savaşı(Yum Kippur) Yumuşama dönemi savaşı

I. ARAP-İSRAİL SAVAŞI (1948)

• İsrail devletinin kurulmasına karşı çıkan Mısır, Ürdün, Lübnan, Irak ve Suriye orduları Filistin’e girdi. Bu savaş sonucunda Araplar yenildi.
• İngiliz mandasındaki toprakların çoğunluğu İsrail denetimine geçti.

SÜVEYŞ KANALI BUNALIMI (1956)

• Süveyş kanalı İngiliz-Fransız ortak çalışması sonucu 1869 yılında kuruldu.
• 1953’de Mısır’da Cumhuriyet ilan edildi.(Cemal Nasır başa geçti-1954)
• Cemal Nasır, batıya karşı Sovyetlere yönelik bir politika izledi.
• 1956’da Süveyş Kanalını millileştirdiğini ilan etti.
• İngiltere-Fransa sert tepki gösterdi ve İsrail’le anlaşarak Mısır’ın tüm havaalanı ve askeri bölgelerini imha ettiler. Bu durumdan İsrail kazançlı çıkarak topraklarını genişletmiş oldu.

UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER

II. Dünya Savaşından sonra ABD-SSCB arasındaki çıkar çatışmaları uzak doğudaki iki bölgede (Kore-Çinhindi) sıcak savaşlara neden oldu.

KORE SAVAŞI(1950-1953)

• II. Dünya Savaşından sonra Japonya Kore’den çekilince ABD ve SSCB bu bu bölgeyi ikiye ayırdı.
• İki Kore arasındaki savaş Kuzey Kore ordusunun Güney Kore topraklarına girmesiyle başladı.
• Bu saldırıya karşı ABD Birleşmiş Milletleri harekete geçirdi.
• Savaşın sonucunda iki tarafta birbirine üstünlük sağlayamadı ve 1953 yılında Panmunjom Antlaşması ile enlem sınır kabul edildi.

Bu savaş sırasında SSCB, ABD’ye karşı doğrudan bir çatışmaya girmedi. Çin ise gönüllü birlikler göndererek Kuzey Kore’ye yardım etti.

Türkiye NATO‘ya üye olabilmek için Tuğgeneral Tahsin YAZICI komutasında Kore’ye asker gönderdi.

ÇİN HİNDİ SAVAŞI

• Fransa’ya karşı bağımsızlık mücadelesi veren Laos-Kamboçya-Vietnam, Çin ve SSCB tarafından desteklenince ABD’de Fransa’ya mali yardımda bulundu.
• Fransa başarısız oldu ve Laos-Kamboçya’nın bağımsızlığını kabul etti. Kuzey ve Güney Vietnam kuruldu.

ABD Uzakdoğu’da SSCB’nin yayılmasını önlemek için ANZUS(Avusturya-Y.Zellenda-ABD) ve SEATO (G.Doğu Asya antlaşması) gibi ittifak ve anlaşmalar kurarak sosyalizmin yayılmasını engellemeye çalıştı.

KLASİK SÖMÜRGE ANLAYIŞININ SONA ERMESİ

PAKİSTAN

• Pakistan bağımsızlık lideri Muhammed Ali Cinnah İngiltere’ye karşı bağımsızlık mücadelesi vermiştir.
• 1947’de K.Hindistan İngiltere tarafından boşaltılınca Pakistan ve Bangladeş kurulmuştur.
• Pakistan’ın ilk devlet başkanı

HİNDİSTAN

• İngiltere’ye karşı bağımsızlık mücadelesi vermiştir.
• Bağımsızlık lideri Mahatma Gandh’tır.
• Kötülüğe karşı aktif ama şiddet içermeyen direniş felsefesinin örgütüdür.
• Hinduların lideri haline gelmiştir.
• Hindularla Müslümanlar arasında çatışmalar yaşanmıştır.
• Fanatik bir Hindu tarafından öldürüldü.
• 1947’de bağımsız oldu.

YUMUŞAMA DÖNEMİ(DETANT)

• Soğuk savaş döneminde doğu-batı ilişkilerinde çatışma ve gerginliğin azaldığı tarihi süreçtir.
• Yumuşama döneminin temeli ABD Başkanı Kennedy ve SSCB Başkanı Kruşçev’in 1961’de yaptıkları görüşmede atılmıştır.
• Çin-ABD ilişkilerinin kurulmasında spor etkili olmuştur.(Ping-Pong Diplomasisi)
• ABD Başkanı Nixon 1972’de Pekin’e yaptığı tarihi ziyaret aralarındaki ilişkinin yumuşamasına neden olmuştur.

BANDUNG KONFERANSI BAĞLANTISIZLIK HAREKETİ(1955)

• Endonezya’nın Bandung şehrinde toplanılmıştır.
• AMACI: Bağımsızlıklarını yeni kazanan Asya ve Afrika ülkelerinin ABD ve SSCB karşısında varlıklarını korumak için toplanılan birlik ve dayanışma konferansıdır. Yugoslavya (Tito), Mısır (Nasır), Hindistan(Nehru) öncülüğünde toplanmışlardır.

SALT-1 ve SALT-2 Antlaşmaları

• Nükleer silahların sınırlandırılmasıdır.
• 1972’de ABD(Nixon)-SSCB(Brejnev) SALT 1 ‘i imzalamışlardır.
• SSCB’nin Afganistan’ı işgal etmesi üzerine ABD Senatosu Salt 2’yi onaylamadı.

AVRUPA GÜVENLİK İŞBİRLİĞİ KONFERANSI(AGİK)

• 1973’te Türkiye’nin de içinde olduğu 35 ülkenin katılımıyla Avrupa’da güvenlik ve işbirliği oluşturma amacıyla bir dizi konferanslar organizasyonudur.
• 1975’te ABD-Kanada ile 33 Avrupa ülkesi (Arnavutluk hariç) Helsinki Nihai Senedi imzalanmıştır.

Helsinki Nihai Senedi

• Sorunların barışçı yollarla çözülmesi
• İç işlerine karışmama
• Devletin toprak bütünlüğünü koruma
• Sınırların ihlal edilmesine son
• Egemenlik haklarına saygı
• Daha sonra Belgrat – Madrid – Viyana ve Helsinki’de toplanılmıştır.
• Demokratikleşme yolunda önemli adımlardan biri olarak değerlendirilir.

Helsinki Nihai Senedi, ABD ve SSCB arasındaki yumuşamanın Avrupa’ya taşınmasına ve Avrupa’da bir barış havasına neden olmuştur.

AVRUPA BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ(1963)

• Yeni bağımsız olan Afrika ülkeleri bir araya gelerek bloklar karşısında kendi sorunlarına kendileri çözüm bulmak adına kurulan örgüttür.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ VE TÜRKİYE

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ TÜRKİYE’DE Kİ SİYASİ GELİŞMELER

• İlk muhalefet partisi MKP(Milli Kalkınma Partisi-Nuri Demirağ) kuruldu.-1945
• Bir grup CHP milletvekili parti programı ve kanunlarda değişikliği öngören teklifleri (Dörtlü Takrir) reddedilince ayrıldı ve DP(Demokrat Parti)’yi kurdular.(1946)
• DÖRTLÜ TAKRİR: Adnan Menderes, Refik Koraltan, Celal Bayar, Fuat Köprülü.
• Millet Partisi (MP) 1948’de kuruldu.(Osman Bölükbaşı)
• 1946 seçimleriyle CHP hükümeti kurdu.

(Tek Dereceli Seçim+Açık Oy+Gizli Sayım)

1946 Seçimleri şaibeli seçim olarak da anılmıştır.

• 1950 seçimlerini (CHP+MP+DP) DP (Demokrat Parti) kazandı. (Tek Dereceli Seçim+Gizli Oy+Açık Sayım)

Seçimler sonrasında Demokrat Parti %52 oy oranı ile hükümeti kurdu ve bu tarih Beyaz Devrim olarak anıldı.

• Başbakan: Adnan Menderes
• Cumhurbaşkanı: Celal Bayar

1960 yılında TSK askeri bir darbeyle yönetime el koyarak Adnan Menderes- F. Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan idam edildi.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ TÜRKİYE’DE Kİ EKONOMİK GELİŞMELER

• 1947’de IMF ve Dünya Bankası gibi kuruluşlara üyelik kabul edildi.
• OEECD-Avrupa İktisadi İşbirliği Örgütüne üye olundu.
• 1960’da DPT(Devlet Planlama Teşkilatı) kurularak planlı ekonomiye geçildi.
• Marshall yardımlarıyla desteklenen tarım gelişme gösteren alanlardan biri oldu.
• 1958’de hükümetin dış borca duyduğu gereksinim sonucu IMF’den dış borç alındı.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ TÜRKİYE’DE Kİ SOSYAL KÜLTÜREL GELİŞMELER

• Köyden kente göçler artmış, kentleşme hızlanmış.
• Rock and Roll gibi müzik türleri Türkiye’yi de etkisi altına almaya başladı.
• Hisarcılar Grubu ortaya çıktı.(Sanatçı Bağımsızlığı-Yaşayan dil-Milli sanat)
• Verem hastaneleri, Ankara ebe ve hemşire okulu açıldı.
• Halk evleri, köy enstitüleri kapatıldı.
• Zeki Müren, Neşet Ertaş, Müzeyyen Senar dönemin ünlü sanatçılarıdır.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI

•  Batı bloğuna yakın bir politika izlenmiştir.
• 1949 yılında AVRUPA KONSEYİ’ne üye olundu.
• 1952 yılında NATO’ya üye olundu.
• 1953 yılında BALKAN PAKTI’na üye olundu.
• Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya siyasi işbirliği ve karşılıklı yardım antlaşması.
• 1955 yılında BAĞDAT PAKTI’na üye olundu.
• 1959 yılında AET’ye üye olunmak için başvuruldu.